در بندهای پیشین به سرداب حرم مطهر اشاره شد و گفته شد که ضریح نگین‌نشان روی مرقد امام هشتم (ع) در «سرداب» گذاشته شده است! اما سرداب کجاست؟ مگر پیکر پاک امام هشتم (ع) در همان مرقد شریف داخل ضریح نیست؟ اگر امام رضا (ع) در سرداب خفته است، پس مرقدی که در روضه منوره و داخل ضریح پاک است، متعلق به چه کسی است؟ با توجه به اینکه بخش زیرین ضریح به زیرزمین حرم امام رضا (ع) اختصاص داده شده و به‌عبارتی، مرقد شریف روی سطحی واقع شده است که زیر آن طبقه‌ای دیگر ساخته شده است، سوال مهمی که مطرح می‌شود آن است که محل دقیق دفن امام رضا (ع) در حرم کجا است؟ حضرت رضا (ع) پیش از شهادت خود، در ادامه‌ی سخنانی درباره‌ی محل قبر خود، درباره‌ی نحوه‌ی حفر آن به اباصلت، خادم و همراه خود فرمودند: به آن‌ها بگو هفت پله پایین بروند و روی آن ضریحی بگشایند، اگر امتناع ورزیدند بگو به‌اندازه‌ی یک متر لحد قرار بدهند، خدا اگر بخواهد آن را وسعت می‌بخشد.

دریچه‌ای که از رواق دارالاجابه به سوی سرداب باز می‌شود؛ عکس از مسعود نوذری

پس از شهادت علی بن موسی الرضا (ع)، وی را به دستور مامون در آرامگاه هارون‌الرشید در سناباد به خاک می‌سپارند و به خواست خداوند، سناباد که زمانی روستایی کوچک در حومه‌ی شهر طوس بود وسعت یافت و اکنون به شهری بزرگ تبدیل شده است. در اثر گذشت زمان، تغییراتی در ساختمان آرامگاه ساده و شریف امام خوبی‌ها پدید آمد. مضجع شریف ایشان که از همان ابتدا در سطحی گودتر از سطح زمین داشت، در اثر تسطیح زمین‌های اطراف قبه و ساختمان‌سازی‌های اطراف آن در طول زمان فاصله‌ی بیشتری با سطح زمین پیدا کرد و به این ترتیب، به‌تدریج به‌شکل سردابی درآمد و از سمت شمال آن، راهرویی برای رسیدن به مضجع شریف ساخته شد و ضریح را روی سطح زمین، هم‌سطح با سایر سازه‌ها نصب کردند. زمان دقیق شکل گرفتن این سرداب معلوم نیست.

زمان گذشت و با محو شدن قبور دیگر در نزدیکی مرقد شریف امام رضا (ع)، سال ۱۳۱۱ که محمد ولی اسدی تصمیم به جایگزینی صندوق چوبی مزار با صندوق مرمرین گرفت، سرداب نیز که در اثر رطوبت دچار آسیب‌دیدگی شده بود مورد مرمت قرار گرفت. ۲۷ سال بعد که ضریح شیر و شکر نصب می‌شد، سرداب یک بار دیگر مورد بازسازی قرار گرفت و این بار، راهروی اصلی از سمت مسجد بالاسر مسدود و دریچه‌ی کوچکی در پایین پا برای ورود به سرداب تعبیه شد.

آخرین مرمت سرداب در سال ۱۳۷۹ هجری شمسی و هم‌زمان با نصب ضریح پنجم صورت گرفت و ساختمان سرداب تقویت شد. همچنین، تمامی سنگ‌های قدیمی مضجع شریف برداشته و روی مزار شریف بتن‌ریزی و تا نزدیکی سقف بالا آورده شد. ضریح فولادی نگین‌نشان را روی آن نصب کردند و همچنین، ورودی جدیدی در رواق دارالاجابه برای آن در نظر گرفتند. خانم‌ها و آقایان به‌صورت نوبتی از این رواق استفاده می‌کنند.