گنبد طلایی بارگاه منور رضوی، از زیباترین جلوه‌های هنری و مذهبی است که چشمان هر زائر بی‌قرار را مست خود می‌کند. گنبدی که فقط خدا می‌داند چه چشمانی که در طی تاریخ و قرن‌های ماضی رو به سمت آن نمناک شده و به عشق بازی و درد و دل با رئوف اهل بیت علیه السلام پرداخته است.
گنبد در چه سالی ساخته شده است؟
این گنبد در اوایل قرن ششم احداث شد و حالا نزدیک به هزار سال سال از عمر شریف آن می‌گذرد. شرف الدین ابوطاهر قمی، وزیر سلطان سنجر سلجوقی، با مباشرت ابوالقاسم احمد بن علی بن احمد العلوی الحسینی که از نقیبان و بزرگان ناحیۀ طوس بود، ضمن تعمیر روضۀ منوره، به احداث گنبد بر فراز قبه اولیه اقدام کرد و حالا آنچه ما می‌بینیم این همان گنبدی است که بالغ بر ۹۰۰ سال از بنای آن می‌گذرد.
ویژگی‌های ظاهری و ابعاد گنبد طلایی
گنبد ازنظر ساختمان و ارتفاع، درنهایت زیبایی و هنرمندی طراحی شده است و دو پوشش دارد. پوشش اول گنبد، همان سقف حرم و روضه منوره به حساب می‌آید که مقعر و مقرنس بوده و به آن «قبه» گفته می‌شود. پوشش دوم که بر فراز قبه استوار شده است، گنبد طلاست. بین این دو پوشش، سیزده متر فضای خالی وجود دارد. ارتفاع گنبد طلا از کف روضۀ منوره ۳۱متر، محیط دور گنبد ۴۲/۱۰ متر و ارتفاع آن از اول طلاکاری تا تیزۀ گنبد ۱۶/۱۰ متر است.
پس از طلاکاری گنبد در زمان شاه طهماسب، چند رخداد متوجه آن شد: در فتنۀ ازبک‌ها در سال ۹۹۷ هجری قمری، عبدالمؤمن خان ازبک، ضمن تاراج نفایس آستان قدس رضوی، به طلاهای گنبد نیز دستبرد زد؛ تا اینکه شاه عباس طی سفری که با پای پیاده از اصفهان به مشهد آمد، در حوالی سال‌های ۱۰۱۰ تا ۱۰۱۶ قمری، به مرمت و تزیین مجدد گنبد باخشتهای طلا اقدام کرد. این ماجرا را علیرضا عباسی، خطاط معروف عصر صفوی، در کتیبۀ دور گنبد، با خط بسیار زیبای ثلث نوشته است که متن آن در کتاب شریف مفاتیح الجنان شیخ عباس قمی آمده است. کار معماری و کاشی‌کاری گنبد را هم کمال الدین یزدی برعهده داشته است.
حادثه بعدی گنبد و مرمتی که در پی آن رخ داد مربوط به بعد از زلزلۀ ۱۰۸۴ قمری مشهد است. در زمان شاه سلیمان صفوی گنبد دوباره تعمیر شد و پس از دو سال یعنی در سال ۱۰۸۶ قمری کار طلاکاری آن به پایان رسید. این واقعه، در یکی از چهار ترنج اطراف گنبد، با خط زیبای محمدرضا امامی اصفهانی درج شده است. واقعه دیگری که باعث آسیب به گنبد شد به سال ۱۲۹۱ شمسی بر می‌گردد. روس‌های تزار، مسجد گوهرشاد و نیز گنبد طلا را به توپ ۹۵ بستند. تا اینکه گنبد برای چندمین بار، در عصر پهلوی مرمت شد.
دست آخر و پس از پیروزی انقلاب اسلامی خشت‌های قدیمی که به علت ضخامت کم و گذشت زمان و تأثیر حوادث طبیعی، ساییده و بدنما شده بودند، در ۱۳۵۸ شمسی برچیده شدند و خشت‌هایی از ورقه‌های مسی با روکش طلا و با ضخامتی چهار برابر قبل، با روش الکترولیت جانشین آنها شدند.
